نگاهی به خواستگاه اسطوره «تکم»، پیام‌آور نوروز
تاریخ انتشار: ۲۲ اسفند ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۹۳۶۹۸۲
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، ونوس بهنود - در آخرین ماه سال، منطقه آذربایجان مملو از تکمچیها است. افرادی که عروسکی به شکل بز نر را با اشعاری در زبان‌های مختلف خوانده و نوید آمدن بهار می‌دهند.اسطوره‌ای که نوید بخش صلح، یکرنگی و استقبال از تولد دوباره طبیعت است.
عناصر بسیاری به عنوان پیام‌آور نوروز و نشانه‌ای از تازه شدن طبیعت در اقوام و ملت‌های مختلف وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
اما تکمچیها همچنان در منطقه آذربایجان و حتی سایر مناطق ایران جذابیت و حیات خود را حفظ کرده و آداب و رسوم آن پایدار و برقرار است. به تعبیر لغتنامه دهخدا «تکم بزی را گویند که سر کرده و پیشروی گلۀ گوسفندان باشد و بز نر را نیز گفته‌اند. اعم از بز کوهی و غیرکوهی.»آنچه موجب شده تا در هزاره‌ها تکم به عنوان نوید دهنده بهار مورد توجه باشد، از سوی پژوهشگران مختلفی بررسی شده است.
موسی اصغرزاده که خود تکم گردان پیشکسوت بود، در کتاب «فرهنگ عامیانه دارالارشاد اردبیل» تکم را «بز نر شاخدار من» عنوان کرده و نوشته است که این عروسک چوبی با پارچه‌های رنگین و زنگوله و‌آینه تزئین می‌شد و از وسط شکم تکه چوبی به طول ۴۰ سانتی‌متر نصب و از وسط تخته گردی به اندازه یک بشقاب می‌گذراندند.»
ارتباط هویت فرهنگی با تکم
تکم‌چی فردی بود که این عروسک را با اشعار خاصی می‌رقصاند و در کوچه‌ها و معابر با خواندن آن فرارسیدن بهار را نوید می‌داد و عیدی می‌گرفت.
«آی تکمین کندی وار» (آی تکه‌ام ده دارد)
«کندی وار، کمندی وار» (ده دارد و کمند دارد)
«هرقاپی دا اویناسا» (دم هر دری برقصد)
«بیر نعلبکی قندی وار» (یک نعلبکی قند دارد)
در خصوص فلسفه وجودی تکم نویسنده و پژوهشگر باورهای عامیانه در گفت‌وگو با خبرنگار آنا تصریح کرد: از سه زاویه علمی می‌توان به موضوع تکم نگاه کرد. در اتیمولوژی یا ریشه‌شناسی چنان که بحث می‌شود تکم از «تکه» برگرفته شده است که به بز نر گفته می‌شود و میم آخر نیز میم مالکیت است؛ به معنی بز نری که مال من است. اما مالکیت اینجا فردی نیست، می‌تواند یک قوم و یک ملت و یک جغرافیا باشد. در کنار آن تکم‌چی هم داریم که آن کسی است که تکم را حرکت می‌دهد و می‌رقصاند و از زبان آن صحبت می‌کند.
عمار احمدی افزود: بحث دوم میتولوژی یا اسطوره‌شناسی است. حیوانات و جانواران در طبیعت به سمبلی در زندگی انسان تبدیل می‌شود و به آن توتم گفته می‌شود. توتم‌ها بحث ریشه داری در اسطوره شناسی است و گروهی از افراد که در کنار هم زندگی می‌کردند توتم مشترک داشتند که شناسنامه و هویت و باور آنها محسوب می‌شد. در زبان ترکی هم به آنها «تامغا» یا «دامغا» گفته می‌شود که نمادهایی هستند که هویت یک قوم را نشان می‌دهند. می‌توان تکم را از‌این منظر هم بررسی کرد.
وی با اشاره به ضرورت بررسی تکم در علم آنتروپولوژی یا انسان شناسی نیز بیان داشت: برخی قوم‌ها برخی حیوانات مانند گرگ، عقاب، خرس و بز را سمبل تعریف می‌کنند که در پرچم‌ها، منازل، البسه دیده می‌شود. در آذربایجان، نماد تکم به یک فرد تعلق ندارد بلکه به عموم تعلق دارد و به دلیل زندگی عشایری این منطقه «تکه» نشانه بسیاری از اقوام است. در اردبیل، تبریز، ارومیه و قره داغ ما روستاها و مناطق بسیاری به این نام یا نام‌هایی برگرفته از آن داریم که گویای اهمیت و قداست آن است.
این محقق تصریح کرد: در علم باستان‌شناسی، هم موارد متعددی از تکم دیده می‌شود. روی آثار باستانی و سنگ‌ها علامت شکارچی و بز به کررات مشاهده شده است. به طوریکه در سنگ‌های منطقه آذربایجان اکثراً شکار بز تعریف شده است. گاهی هم در سنگ‌نگاره‌ها بدون اینکه شکار شود دیده می‌شود.
اتحاد فرهنگی، پیام تکم
احمدی با تاکید به اینکه وقتی در جغرافیایی زندگی می‌کنیم که تقابل و ارتباط فرهنگی بین اقوام عرب و ترک و کرد و فارس دیده می‌شود، افزود: به همین دلیل تکم ممکن است در مناطق دیگری هم دیده شود. حتی در اشعار هم تجربه مشابهی داریم و‌این تقابلات فرهنگی موجب شده پیرامون ما شعرایی باشند که به چند زبان شعر بگویند مانند مولوی یا نظامی.
وی تاکید کرد: وقتی در‌این منطقه نشانه‌های تکم هست، در سایر مناطق مانند خراسان، شیراز و اصفهان هم ممکن است دیده شود. به دلیل پراکندگی ترک‌ها در جغرافیای ایران و سکونت قشقایی‌ها ممکن است در سایر مناطق هم این عروسک یا رسومات مربوط به آن باشد به همین دلیل زبان غالب تکم ترکی است اما ممکن است در زبان عربی و فارسی هم شعرهایی از سوی تکم‌چی خوانده شود. وقتی از ذوالفقار علی یا مختار ثقفی صحبت می‌کند از کلمات عربی استفاده می‌کند. وقتی از صلح صحبت می‌کند به زبان فارسی سخن می‌گوید.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
وی افزود:اینکه این تکم به چه شکلی ساخته می‌شود در کتاب «تکم، فرهنگ تکم و تکم‌چی» آمده است. در‌این کتاب مناطق جغرافیایی که این رسم اجرا می‌شود و همچنین نحوه ساخت این عروسک چوبی و شعرهایی که خوانده می‌شود و می‌تواند اجتماعی، طنز، عاشقانه یا پند آموز باشد، اشاره شده است.
به گفته مردم شناس ، اشعار تکم در ردیف «سایا شعرلری» هستند که شعرهای ریتمیک است که کلمات در آن شمرده می‌شود و‌این ریتم برای به خاطر سپردن راحتتر آن است.
تکم گتدی مرنده (تکم به مرند رفته است)
تاماشا دی گلنده (وقتی بازگردد تماشایی است)
احمدی با اشاره به زمان فعالیت تکمچیها گفت: در فرهنگ ترک‌ها تمامی چهار چهارشنبه آخر سال در ماه اسفند بر اساس عناصر اربعه رسوم خاصی دارد. در چهارشنبه اول سال تکم‌چی کارش را آغاز می‌کند و اوج کارش در آخرین چهارشنبه است که چهارشنبه خاک(برخلاف تقسیم‌بندی رایج و رسم چهارشنبه سوری) نامیده می‌شود که آمدن بهار را نوید می‌دهد و از مردم انعام می‌گیرد.
وی متذکر شد: تکم به نوعی توتم است و قداست دارد و باعث شده عموماً در زندگی عشایری بزها را نکشند. بزه‌ها امروز هم در گله‌ها رهبر گروه هستند از شیر و گوشت آن چندان استفاده نمی‌شود. قبل از اسلام تکه خوانه داشتیم. در خانقاه‌ها و امکان مقدس، در یک گوشه تکم را می‌گذاردند و نذر و نیاز برای آن می‌دادند. احتمال آن وجود دارد که کلمه «تکیه‌گاه» شکل گرفته از‌این باور و این کلمه باشد که در حد فرضیه بوده و نیازمند بررسی و پژوهش است.
انتهای پیام/
منبع: آنا
کلیدواژه: سنتی عروسک نوروز آذربایجان عید نوروز دیده می شود تکم چی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۹۳۶۹۸۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
پیشنهاد اغواکننده به اسطوره فوتسال ایران برای تبلیغ برنج!
سرمربی تیم ملی فوتسال از اتفاقی جالب درباره ماجرای برنج نخوردن خود پرده برداشت.
به گزارش "ورزش سه"، وحید شمسایی اسطوره فوتسال ایران که اکنون هدایت تیم ملی این رشته را برعهده دارد، در سالیان گذشته یک مسئله جالب را تجربه کرده است. او در چند مصاحبه به ماجرای برنج نخوردن خودش از سال‌ها قبل اشاره کرد و مدتی است این مسئله به یک سوژه جالب تبدیل شده است.
شمسایی در مصاحبه دوشنبه شب خود در برنامه فوتبال برتر اتفاقی جالب را درباره برنج نخوردن خود تعریف کرد. او گفت: «چندی قبل یک برند برنج ایرانی برای کار تبلیغات پولی عجیب و غریب به من پیشنهاد داد تا بروم و برند برنج آنها را تبلیغ کنم! آنقدر مبلغ خوبی بود که قلقلکم آمد بروم. استخاره کردم که گفت تمام باورهایت از بین می‌رود.»
او ادامه داد: «این سوژه برنج نخوردن من دیگر عجیب شده است؛ در خیابان راه می‌روم، یک نفر داد می‌زند: "من هم برنج نمیخورم!" اتفاقات جالبی سر این ماجرا برایم افتاده که می‌توانم کتاب بنویسم. در ماجرای اخیر که اسراییلی‌ها ادا و اصول درآورده بودند و بنده‌های خدا دمشان گرم حمله کردند، پرواز ما برای جام ملت‌ها به تایلند لغو شد. با دردسرهای فراوان و همکاری وزیر و آقای تاج یک پرواز پیدا شد که به ترکیه برویم. در آن شرایط سخت آدم‌های دیگری که در پرواز بودند به مهماندار می‌گفتند برای وحید برنج نمی‌آورید؟!»
شمسایی با اشاره به پیشنهاد تبلیغاتی که برای یک برند برنج داشت، افزود: «خدا شاهد است که پیشنهاد تبلیغات خوبی داشتم. بعضی دوستان برایم تبریک تولدم را نمی‌فرستند اما سالگرد برنج نخوردنم را تبریک می‌گویند! با همه این‌ها من برنج را تعطیل کرده‌ام و دیگر نمیخورم.»
کانال عصر ایران در تلگرام
اعلام محدودیت های ترافیکی پایان هفته در جاده های شمالی کشور